Monday, March 30, 2015

NSUBIZE BWANA TATIEN NDOLIMANA MIHETO KUNYANDIKO YE YASOHOYE MURI THE RWANDAN IVUGA NGO "NTITUGOMBA KWITIRANYA GENOCIDE YAKOREWE ABATUTSI NABAGUYE MUNTAMBARA"

BY NCUNGUYUMURIMYI JEFF

NSUBIZE BWANA TATIEN NDOLIMANA MIHETO KUNYANDIKO YE YASOHOYE MURI THE RWANDAN IVUGA NGO "NTITUGOMBA KWITIRANYA GENOCIDE YAKOREWE ABATUTSI NABAGUYE MUNTAMBARA"

Mbere yuko ngira icyo mvuga kunyandiko y'uyu mugabo yasohotse mukinyamakuru "Umunyaranda The Rwandan" cyo ku wa 30/03/2015 20:19, yitwa ngo "Ntitugomba witiranya Genocide Yakorewe Abatutsi n’Abaguye mu Ntambara ya Tatien Ndolimana Miheto" reka ngire icyo mvuga ku Rwanda nabanyarwanda muri rusange ndetse nanjye ndimo. 


NDILIMANA TATIEN
Impamvu abanyarwanda batazagira amahoro nalimwe nuko batagira ukuri. Ikibigaragaza ni mumuco wabo aho kubeshya babyita ubupfura naho kurimanganya bakabyita ubwenge. Icyo nicyo kibazo cyaranze ingoma z'abanyarwanda zo hambere ndetse nizubu nubutiriganya burangwa na mpemuke ndamuke. Umunyarwanda niwe wenyine kwisi muhura ukamubaza uti ugiye he ati ntaho kandi mubyukuri agiye ikantarange. Umunyarwanda niwe muntu wenyine muganira aseka kandi mubyukuri yamaze gutegura uburyo uraba utakiriho mumaze gutandukana. Naniyo mpamvu usanga ubwiyunge no kubwizanya ukuri mubanyarwanda arikintu Imana yibagiwe kubaha ikimara kubarema. Naniyo mpamvu abantu bamwe bihanukira bakabeshya kumanywa y''ihangu bihishe inyuma ya jenoside yabaye mu Rwanda.

Mbere yuko nsubiza kunyandiko ya Bwana Tatien Ndolimana Miheto ndagirango nivugeho gatoya kugirango yenda mumare igishika yuko nshobora kuba ntasomye inyandiko ye neza nkaba ngiye kuyivugaho ntayumva neza cg se ntumva nibyo yanditseho. Ndagirango mubwireko atariko biri ahubwo ndatangira musobanurira we nabandi nkawe yenda batumva jenoside neza nkawe ko mbifitiye ububasha mpabwa nubumenyi n'impamyabushobozi mfite binyemerera gusubiza kuri ibi yise "Analyse critique"

Ese Itsembatsemba ni iki?
Nkuko bisobanurwa mubitabo byinshi harimo ndetse nimbuga nkoranyabuhanga zishakashaka kubyerekeye jenoside nka Holocaust Memorial Museum bigira bitya: "“Genocide,” a term used to describe violence against members of a national, ethnical, racial or religious group with the intent to destroy the entire group." Bigira bitya biti itsembatsemba ni ibikorwa by'ubugizi bwa nabi bikorerwa agatsiko runaka kabantu, abantu b'umuryango runaka, abantu b'ubwoko runaka, cg se abo mw'idini runaka,  hagamijwe igikorwa cyo kuzimangatanya aka gatsiko cg ubwoko runaka burundu. 

Naho mumategeko ya ONU,UN yo isobanura jenoside kuburyo bukurikira anaribwo yagendeyeho yita ibyabaye mu Rwanda ko ari genocide:
"Genocide is defined in Article 2 of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (1948) as "any of the following acts committed with intent to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group, as such: killing members of the group; causing serious bodily or mental harm to members of the group; deliberately inflicting on the group conditions of life calculated to bring about its physical destruction in whole or in part1 ; imposing measures intended to prevent births within the group; [and] forcibly transferring children of the group to another group." Muri make baragira bati jenoside yitwako ari jenoside mugihe habaye ubwicanyi bugambiriye kumaraho abantu bagatsiko runaka, idini runaka, ubwoko runaka, abanyagihugu runaka, cg se habayeho gukomeretsa abantu runaka, cg ggucunaguza no gutesa abantu kubryo bubateza ububabare ndenga kamere kubushake kandi byateguwe kugirango abo bantu bamarweho bose burundu cg se bamwe muribo. Ikindi nuko habaho imigambi yo gutuma abo bantu runaka batemererwa kororoka cg se abana biyo miryango bakaba bajyanwa ahantu kungufu mubundi bwoko butari ubwabo. 

Mubyukuri turebye ubu busobanuro burisobanuye neza kugirango tubone uko twumvikana na Bwana Ndilimana. Nitugendera kuribi byavuzwe haruguru turahita tubona ko mu Rwanda hatabaye genocide yabatutsi gusa ahubwo habaye genocide yabanyarwanda baba abahutu abatwa abatutsi ndetse nabandi babaga mu Rwanda. Kubwibyo rero sinzi ahantu nkumuntu nabonye asa naho ajijutse yirirwa atsindagira ijambo rya genocide yakorewe abatutsi kandi abona ntareme rigira mubanyarwanda uretse mugatsiko ka Paul Kagame n'abambari be. Nuyu mugabo rero niba alimwako gatsiko nuburenganzira bwe bwo gutwerera abanyarwanda amazina yibinyoma hagamijwe inyungu za FPR na Paul Kagame. Ariko byaba bikomeje kubabaza cyane mugihe ubu abanyarwanda twese twitegura kwibuka iya 6/04/ itriki itwibutsa Ishyano ryagwiriye abanyarwanda bose ubwo indege yahanurwaga na FPR maze ubwicanyi bwinzirakarengane bugakurikiraho anaribwo tukivugaho umunsi wa none.

Bwana Ndolimana rro yatangiye inyandiko ye avugako agaya igikorwa cy’amashyaka FDU, RNC na PC Amahoro cyo kwibukira hamwe abatutsi bazize genocide yabakorewe n’abandi banyarwanda bose bishwe kuva kera kugeza ubu mu ntambara no mu bundi bwicanyi. Akomeza atwibutsako ibi bintu yanabikoze mu mwaka wa 2013 kuri za forums zinyuranye abanyarwanda tuganiriraho.

Mubyukuri rero sinzi niba abanyarwanda twagaya FDU-RNC-PC Amahoro kugitekerezo cyabo kijyanye nokwibuka amahano yagwiririye u Rwanda kuva aho FPR iyobowe na Afande PC Kagame yahanuriye indege yaritwaye abapresident babiri babahutu aribo Habyarimana Juvenal na Cyprian Ntaeryamira wu urundi, cg twagaya bwana Ndolimana wanga kurora aho ukuri guherereye muriyi myaka irenga 20 ishize. Namugira inama yo kwongera gusoma ubusobanuro bwa jenoside abishyira ku Rwanda arahita asanga izina Ntutsi ryongerwaho ari insindagira nyito yaje nyuma mugupfundikanya ikinyoma cya FPR na Bill Clinton kitari cyafashe mugihe bavugaga ko mu Rwanda habaye genocide bagasanga bitabafasha nkuko babishakaga cyane cyane ko abesnhi murukiko Arusha bari bamaze kugirwa abere kucyaha cyo gutegura genocide. Mubyukuri imvugo yawe n tabwo igamije kubaka kuko ihatse kumira ukuri ndetse no kuguhotora kandi umutima nama wawe uzi neza ko ibyo ukubwira buinyuranye nibyo wanditse aha.

Urashaka ko RNC,FDU, PC Amahoro ndetse nabandi banyarwanda bashira mukuri nkanjye ngo dukoresha  “commémoration ya genocide yakorewe abatutsi” kugirango tugushimishe hamwe nabandi batekereza nkawe aho kuvugako hari “commemoration du genocide, crimes de guerre et crimes contre l’humanité”. Aho ngaho rwose bwaba ari ubushinyaguzi ndenga kamere kuko nawe ubwawe uzi neza ko ibyo uvuga utabyemera kandi utanabihagarara imbere yabantu babanyabwenge ngo ubibumvishe kenze bamwe baruma bahuha naho ukuri kurigaragaza nkuko mbugusobanurira hasi aha mungongo zigera kuri eshatu:


  1. Genocide yakorewe abatutsi ndabona ari amakabya nkuru agamije kubakira kumarangamutima aafite intego yo kugumya kubeshya abanyarwanda cyane cyane urubyiruko ruvutse mumyaka 25 rutazi neza uko byagenze. Naho kubabyumva bo sindirirwa mbibasobanurira ahubwo nafata uyu mwanya ngirango nsobanurire abana babanyarwanda batarageza kumyaka 30 ibi bikurikira kugirango abantu nka Bwana Tatien Ndolimana badakomeza kudutobera amateka kandi atarayabo ahubwo ali amateka yabanyarwanda bose tutiye kubwoko. Mubyukuri dore impamvu Bwana Ndolimana yigiza nkana kuriyi ngingo:
    • Mumwaka wa 1990 mukwezi kwa cumi abatutsi bibumbiye mumutwe witwa FPR bateye u Rwanda baturutse Uganda bafite umugambi wo gukuraho ingoma y'Abahutu kuburyo bushoboka bwose ndetse halimo no kwica abahutu besnhi bihoboka mugihe kigufi gishoboka. Ni mururwo rwego FPR yaje yica umuhutu wese wagize ibyago agahura nayo kunzira yayo. Habaye imishikirano kugirango abatutsi bo muli FPR bahabwe ubutegetsi bavugaga ko barwanirira. Nubwo bari 14% byabatuye u Rwanda Habyarimana yabahaye 40% by'ubutegetsi bwose kgo bareke kwica abahutu binzira karengane. Ibyo ariko nubwo yari deal nziza FPR iyobowe na Paul Kagame nabandi batutsi ntibabyemeye kuko US yari yabijejeko izabafasha gufata u Rwanda rwose maze bakarwirukanamo abahutu. Niko byagenze mukwezi kwa 4 tariki ya 6/1994 FPR iyobowe nabatutsi yahanuye indege ya Habyarimana maze na mugenzi we wu Burundi barapfa nabo bari kumwe. FPR ihita itangira gahunda yayo yo gufata ubutegetsi kungufu ibifashijwemo na Uganda na US,UK. Iki nicyaha cyiterabwoba cyagombye kuba cyarakurikiranywe namahanga ariko kubera Amerika ntibishoboka. 
    • Ikindi nuko indege imaze guhanurwa abatutsi barapfuye nukuri ariko ukuri nuko twese abanyarwanda tuzi neza ko ataribo besnhi bishwe nkuko bigaragazwa nimibare itangwa na leta ya FPR ubwayo nuko ahubwo abahutu aribo besnhi bishwe kandi bakaba barihwe na FPR. Ahangaha dukurikije ya definition ya genocide ya UN ahubwo genocide yagombye kwitirirwa abahutu kuko FPR yateguye guhanura indege no kugaba ibitero igamije kwica abahutu bashoboka bose kugeza ifashe ubutegetsi. Niba ugirango ndabeshya reka ngufashe mumibare. FPR yabatutsi itera muri 1990 u Rwanda rwacu nawe rwari rutuwe na millioni tuvuge 6 nubwo zari zitagezeyo ariko FPR ivugako zari zigezeyo. Muli 6Milioni harimo Abatutsi 14%, Abahutu 85%, Abatwa 1%. Muri aba bose IBUKA yivigirako hishwe abatutsi abarenga milioni imwe, hakarokoka abatutsi ibihumbi 500. Dukoresheje imibare yabantu batekereza nka Ndolimana dore igisubizo turi buze kubona. Fata 6,000,000 zabanyarwanda muri 1994 maze ushake 85% 6000000 aribo bahutu barahwana na 5,100,000. Nibo bahutu bali mu Rwanda mbere yuko na FPR ibahukamo n'udufuni muri za Ruhengeri na Byumba. Ongera ufate 6,000,000 zabanyarwanda bari mu Rwanda muli 1994 maze dushakemo umubare wabatutsi uko wanganaga muri icyo gihe. Ubwo ni 14% bya 6000000 turabona 840,000 byAbatutsi mu Rwanda rwa 1994. Naho Abatwa bo turasanga bari munsi yibihumbi 100 aribyo 60,000. Dukoresheje imibare tumaze kubona dushaka ubusobanuro bwa genocide y'Abatutsi cg se y'Abahutu cg Abanyarwanda turakoresha imibare yo muri Ibuka itubwirako muli 6000,000 zabanyarwanda hapfuye milioni imwe yAbatusi isaga mugihe cya genocide nukuvugako dufashe 840,000 byabatutsi bali mu Rwanda icyo gihe tukicamo 1000000 abatutsi bose bali mu Rwanda abahutu babamazeho ndetse harengaho -160,000 twavugako byari ibyabahutu bafanyaga na FPR cg se bamwe bamenyerewe kwitwa Hutu moderees nka madam Agatha Uwiringiyimana. Reka nemeranye na Bwana Ndolimana Tatien noneho tuzeko kuvugako imibare yabo ariyo da...ko hishwe bariya bose babatutsi. None se IBUKA ikurahe ibihumbi 500,000 by'Abacikacumu ihora isabira imfashanyo? Nukuvugako mubihumbi 840,000 by 'Abatusi dukuyemo ibihumbi 500 bya IBUKA dusanga harapfuye abatutsi 360,000. Nabyo birababaje kuko ntibari bakwiye kwicwa. Ariko ikibazo gisigaye nukutubwira uwishe ibindi 640,000 by'Abandi banyarwanda batari abatutsi aribo Abatwa n'Abahutu. Niba ataribyo IBUKA  yaratubeshe mumibare rero harapfuye abarenze abo tumaze kubona haruguru nabwo IBUKA igomba kugarura amafranga yabanyarwanda yakoresheje kumibare yabantu batariho aribyo twita Ghost Figures. Iyi mibare rero abahanga kundush musanze ari ukuri twahita tubwira Bwana Ndolimana ko ari umushinyaguzi iyo yirirwa ahogoza amahanga ngo habaye genocide Ntutsi.
    • Ikindi namwibariza kandi ntaratindaho nuko yagombye kugira icyo asobanurira abanyarwanda akurikije definition ya UN kubyabereye i Kibeho na Congo aho amamillioni yabahutu bishwe kuberako ari abahutu alintakindi kandi muburyo buteguwe neza kandi bugambiriwe nabatutsi bibumbiye muri FPR. 


Kuba uyu mugabo yibwirako kwirirwa babesnhyera abanyarwanda babashinja ibyo batakoze gusa kuberako bafite une force politique ibavugira ntibikuraho ibyaha byakorewe abanyarwanda harimo na genocide yakorewe Abahutu ariko bakaba bayirengagiza bakavuga bati ntacyo bimaze kuvugan ngo genocide yakorewe abahutu kandi tuzi neza ko nabatutsi bishwe. Ahari nagira uyu mugabo Inama kuzasoma amahame agenderwaho na commission za South Africa, Liberia, Sierra Leone mubyo bise Commission for Justice, Truth and Reconciliation (CJTR). Bamwe birinda kurira kurusha abandi kugirango habeho koroherana. Ariko iyo mpano yahishwe abanyarwanda. Abandi bayimira ishyushye bati ni genocide yakorewe abatutsi kandi n'imibare yabo ubwabo ibabeshyuza. Gusa bwana Ndolimana nibyiza kwandika nawe izina ryawe rikaboneka munyurabwenge abanyarwanda dufite ariko ntiwagombye kwitiranya ibyabaye kubayahudi nibyo mwebwe ubwanyu mwikoreye. Abayahudi ntabwo bigeze batera budage. Abayahudi ntibigeze bahanura indege ya Hitler. Abayahudi ntibari bafite ingabo kubutaka bw'ubudage. Abayahudi ntibigeze bafatanwa intwaro mugihe cyo kubasaka ngo babasangane ifatanyamugambi yo kwica abadage. Ariko ibyo mvuze haruguru byose abesnhi mubatutis barabikoze kandi nanubu bakibikora. Utugiriye neza rero wareka kuturira abana ngo uturushe kurira kuko icyo tuzize tukiziranyeho nawe. 

Naho kuba abatutsi mwishimiye uko babibuka kuva 1995 kugeza uyu munsi muri 2015 byo ntitwabitindaho. Ahubwo wagombye kuba wanabiha 1000% kuko ntawashidikanyako mutabyungukiyemo cyane. Icyamberecyo abana banyu bigira ubusa permis yambere ugomba kuba uri umututsi cg se ufitanye igisanira n'Abatutsi. Waba uri umwana w'umututsi waturutse Uganda, Congo,Burundi,TZ, ndetse no mukwezi ufite uburenganzira bwo kwigira ubusa amashuri yawe yose ndetse nimahanga ukajyayo witwako uri umututsi w'umucikacumu.Ibyo sinabitindaho kuko iyo ari insinzi yanyu. Ariko wareka kubabaza abana babahutu bahambye ababyeyi babo za Kagitumba, Kiramuruzi, Mimuli, Ngarama, Kiyombe, Butaro, Kigali, Kibeho, Tingitingi nhandi bazirako ari abahutu ubu bakaba balimo kwwicirwa namavunja hano mu Rwanda ndetse na FPR ikaba yarabaciye kumuhanda. Kuko mwirirwa muvugako u Rwanda rudatuwe nabakene na gato ahubwo u Rwanda rugarukiye mumijyi ya Kigali, Mutara, na Butare.  Ibyo nabyo nuburenganzira bwanyu kuko mwafashe igihugu nabacyo.

Uti ibyiza bikorwa na FPR. Mubyukuri ibi ntawabitindaho. Kuko bigaragara ko inyandiko yawe ari iyubukangurambaga bwa FPR kandi unarabyemerewe gusa ujye wirinda gutoneka abantu. Kuvuga ngo Management ya genocide wiyibagije ko muri 1998 hari hemejwe inama yo gutera itabi mukarere ka Ruhengeri na Gisenyi kuko mwari mwamaze kwica abahatuye bose abandi batorongereye mumashyamba. Ese iyo uvuga utyo ujya wibuka ko harabana babo babyeyi barokotse agafuni na Songamana za FPR murutwo dce kandi nabo arabantu nkawe? Uti mubyiza FPR yakoze wavuga halimo  program ya Ndi umunyarwanda. Mubyukuri uli kuvuga ibyukuri kuko Ndi Umunyarwanda kuri twebwe tuyizi neza yafashije abana babatutsi benshi kujya kwiga hanze maze ifasha nabantu ba FPR basezerewe mugisirikali mukujya kwaka ubuhungiro hanze biyita impunzi kandi mubyukuri ari aba DMI bajya kuniga impunzi uwa kajwigira. Uti ese FPR ikoresha ndi umunyarwanda ite muguteza imbere inyoko ntutsi? Ubundi nkatwe dukora mubintu bya education hano mu Rwanda, hari za bourse nyinshi ziboneka zagombye guhabwa abana babanyarwanda bakajya kwiga hanze nko muli US,UK,Canada, France, Germany, NZ, Australia nibindi bihugu. Iyo izo bourse zije leta ya FPR ifata scholarship nziza ikaziha abana babatutsi akaba aribo bajya kwiga hanze ariko bitwa ngo ni Abanyarwanda. Iyo itanze rapport ivugako yohereje Abanyarwanda hanze 100. Ariko 89% aba ari abatutsi abasigaye ari inkehwe zabahutu. 

Kuvugako yacuye EX-FAR ntiwagombye kwiyibagiza ko tugifite ibihumbi birenga 20000 bya FDLR muri Congo. Naho gucura impunzi zirenga 3.000.000 ibakuye Congo, Tanzanie, Burundi n’ahandi, iyo uba urli umunyabwenge wagombye kwibaza uti ese muri DR Congo ho honyine hari impunzi zabahutu zingahe? Nkwigishijeho gato mumwaka wa 2013 UNHCR yasanze Congo igifite hagati ya yibihumbi 250 na 350 byimpunzi. Ikindi nakubwira nuko niba mwaracuye ibihumbi 300 mukica millioni 2 izo ntbwo ari impuhwe mwagiriye abahutu ahubwo mubatunze kugirango bakomeze babahe imisoro ntakindi mubabitsemo. Niba unashaka umwanya muri leta yanyu ujye ubikorana ubwenge cyane cyane iyo wandika ibintu birasesengurwa nabantu nkatwe tujijutse kandi tudatinya kukubwira uko tubibona. Ushaka wakwiyandikira kubyerekeranye nimyidagaduro aho kwinjira mubibazo bya politiki yu Rwanda mbona utarajijukirwa ntakintu byagutwara wakomeza ukabona uburyo izina ryawe rigaragara mubanditsi ariko udakomeje gutoneka abanyarwanda kuko ibyo mumaze gukora muriyi myaka 20 biraduhagije. 

Mugihe twibuka kwiyincuro ibyamahano ya genocide yakorewe abanyarwanda ndetse nubundi bwicanyi ndengakamere leta ya FPR yakoreye kandi igikomeza gukorera abanyarwanda, igihe kirageze ngo dutekereze byubwenge. Hari ibibazo bitatu umuntu ashobora kwibaza mbere yuko ajya kukarubanda ati ndimo kwandika kukibazo cya politiki nyarwanda:1) Ese iyi nyandiko nifuzako abana banjye nibaba abagabo cg inkumi bazajya bayisomerwa nabagenzi babo badahuje ubwoko bakishima bati harya kweli Papa yari umuntu ushira mukuri?2) Ese ibi mvuga bilimo ubwenge cg ndimo kuramira inda yanjye kuruyu munsi ibyejo bibara abejo ntacyo bimbwiye igihe cyose iyi nyandiko irampa umugati wuyu munsi. 3)Ese ndimo kunganisha banyarwanda cg nibereye muri politiki nshyuhaguzakuri igamije gukomeza kugira bamwe ruharwa abandi ibasingiza kandi aribo ba nyirabayazana?

Ikigaragara cyo nuko abantu bashira mukuri bagombye gushigikira RNC,FDU,PA Amahoro kuri gahunda nziza nyoborakuri barimo. Kuko niyo twese twifuza. Naho gukomeza tukarebera abantu bamira ukuri nka Bwana Tatien Ndolimana wihanukira ati Abatutsi bishwe mu Rwanda bari milioni imwe kandi adashobora kubyerekana in a more statistical way nukwiyandarika. Ukuri ntikwica umutumiranoariko politiki irisha amagambo. 


No comments:

Post a Comment